Ο έλεγχος της δυνατότητας για διαχρονικές συγκρίσεις (και συγκρίσεις μεταξύ χωρών) των δεδομένων δειγματοληπτικών ερευνών συνιστά προϋπόθεση για την ανάλυσή τους. Στο πλαίσιο αυτό, στην παρούσα διατριβή διερευνάται διαχρονικά η συγκρισιμότητα ζητημάτων της μεθοδολογίας των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) που διεξήχθησαν από το 1957/1958 έως το 2015 στην Ελλάδα, ώστε να καταδειχθεί η πολυπλοκότητα των ελέγχων που απαιτούνται να διενεργηθούν πριν από τη διαχρονική ανάλυση των δεδομένων τους. Έτσι, διερευνώνται τα κύρια ζητήματα του δειγματοληπτικού σχεδιασμού, ώστε να καταδειχτεί ότι οι απαιτήσεις για τη συγκρισιμότητα των δειγματοληπτικών ερευνών αναφέρονται σε όλες τις πτυχές του σχεδιασμού της έρευνας σύμφωνα με την τρέχουσα βιβλιογραφία. Επίσης, διερευνώνται οι βασικές έννοιες (substantiveunits), οι μετρήσεις για τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και οι κωδικοί ειδών και υπηρεσιών της ατομικής κατανάλωσης, ώστε να καταδειχτούν οι αποφάσεις που απαιτούνται για την επίτευξη ομοιομορφίας και τυποποίησής τους. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης του δειγματοληπτικού σχεδιασμού των διαδοχικών ΕΟΠ και της εφαρμογής του καταδεικνύουν ότι, λόγω της εκτεταμένης χρήσης της αντικατάστασης για την αντιμετώπιση της μη-απόκρισης, όλες οι έρευνες αποκλίνουν από τη δειγματοληψία πιθανοτήτων και συνεπώς η συγκρισιμότητά τους είναι αμφισβητήσιμη, κατά συνέπεια θα πρέπει να εγκαταλειφθεί η εφαρμογή τους. Επίσης, το ερωτηματολόγιο της έρευνας θα πρέπει να μεταφραστεί στην κυρίαρχη μειονοτική γλώσσα, δηλαδή στα Αλβανικά, σύμφωνα με τις μεθόδους που προτείνονται στη βιβλιογραφία, ώστε να μην αποκλείεται από την έρευνα μια κατηγορία του πληθυσμού. Τα αποτελέσματα της διερεύνησης για την ομοιομορφία και τυποποίηση των βασικών εννοιών υποδεικνύουν ότι, η εισαγωγή του προσώπου αναφοράς απαιτεί περαιτέρω συστηματικό έλεγχο των δημογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών κυρίως των έγγαμων προσώπων αναφοράς για να διαπιστωθεί η επίδραση ή μη των κανόνων κυριαρχίας (dominancerules) κατά την ανάλυση των δεδομένων αυτών των ερευνών. Τα αποτελέσματα της διερεύνησης για τη διαχρονική συγκρισιμότητα των μετρήσεων για τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και των κωδικών των ειδών και υπηρεσιών της ατομικής κατανάλωσης υποδεικνύουν ότι, η χρήση τους απαιτεί ακόμη λιγότερες διαφοροποιήσεις και περισσότερη λεπτομέρεια για συγκρισιμότητα ώστε να αποφεύγονται οι αποκλίσεις στις συγκρίσεις. Επίσης, η εκτενής χρήση των δημογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών σε κοινωνικές αναλύσεις απαιτεί λεπτομερέστερη εξέταση των οδηγιών προς τους ερευνητές-συνεντευκτές και μεγαλύτερη προσοχή για το σύστημα κωδικοποίησής τους. Και το ίδιο ισχύει κατά τη χρήση των κωδικών της ατομικής κατανάλωσης για τη συγκρισιμότητα της μέτρησης αγαθών και υπηρεσιών.
Για να καταδειχτεί η πολυπλοκότητα των αποφάσεων που απαιτούνται ώστε να διασφαλιστεί η συγκρισιμότητα των δεδομένων των ΕΟΠ διαχρονικά, παρουσιάζεται διεξοδικά η κατανάλωση του ψωμιού, κρέατος, ζυμαρικών και ρυζιού και υποδεικνύονται τα ζητήματα που ενέχονται για συγκρισιμότητα κατά την ανάλυση. Έτσι, η χρήση διαφορετικών ταξινομήσεων για τα αγαθά και τις υπηρεσίες όπως καταγράφονται στις ΕΟΠ απαιτεί έναν αναλυτικό και λεπτομερή έλεγχο των κωδικών ώστε να θεμελιώνεται η σύγκριση των δεδομένων διαχρονικά. Αν και η ανάλυση που παρουσιάζεται δεν είναι εξαντλητική, αυτή η μεθοδολογική μελέτη συμβάλλει στην έρευνα για τα ζητήματα των διαχρονικών συγκρίσεων δεδομένων από δειγματοληπτικές έρευνες που χρησιμοποιούνται εκτενώς στην κοινωνική έρευνα. Η μεθοδολογία που παρουσιάζεται μπορεί να εφαρμοστεί και για τη θεμελίωση της συγκρισιμότητας δειγματοληπτικών δεδομένων μεταξύ διαφορετικών χωρών.
Στέφανος Γιακουμάτος, Καθηγητής ΤΕΙ Πελοπονήσοου