I. Περιεχόμενο του μαθήματος
Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή των φοιτητών/τριών στις βασικές έννοιες και θεωρητικές προσεγγίσεις που συγκροτούν το πεδίο της Kοινωνικής και Aλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑλΟ) ως πλαίσιο ανάλυσης και ως πεδίο πολιτικής. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάδυση της ΚΑλΟ ως ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης και οργάνωσης των σχέσεων παραγωγής, διανομής, κατανάλωσης και επανεπένδυσης του πλεονάσματος με γνώμονα τις αξίες της ισότητας, της αλληλεγγύης και της αμοιβαιότητας και επίδιωξη το συλλογικό και κοινωνικό όφελος έναντι του ατομικού και κερδοσκοπικού του κυριάρχου καπιταλοκεντρικού μοντέλου. Η Κ.Αλ.Ο. δεν είναι άλλη μια προνοιακή πολιτική αλλά ένας εναλλακτικός τρόπος να παράγουμε, να εργαζόμαστε και να καταναλώνουμε προτείνοντας ένα νέο πλαίσιο εμπλουτισμού και διαμόρφωσης της Κοινωνικής Πολιτικής.
Η διδακτέα ύλη του μαθήματος επικεντρώνεται στους παρακάτω άξονες περιεχομένου:
-Βασικές έννοιες και θεωρητικές προσεγγίσεις που συγκροτούν το πεδίο της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας
- Δημόσιες πολιτικές για την ΚΑλΟ στα πεδία της κοινωνικής πολιτικής (πχ. πολιτικές απασχόλησης, εργασιακής ένταξης, φύλου, κοινωνικής φροντίδας, υπηρεσιών υγείας, περιβάλλοντος, τοπικής/κοινοτικής ανάπτυξης)
- Τοπική/ κοινοτική ανάπτυξη και εδαφική/ κοινωνική συνοχή υπό το πρίσμα της ΚΑλΟ
- Θεσμικό πλαίσιο και πρωτοβουλίες βάσης ΚΑλΟ στην Ευρώπη και την Ελλάδα
- Εμπειρίες και παραδείγματα από την Ευρώπη και την Ελλάδα
ΙΙ. Ενδεικτική Εξεταστέα ύλη:
Κατανόηση βασικών εννοιών, θεωρητικών προσεγγίσεων καθώς και του ιστορικού πλαισίου ανάδυσής τους, όπως κοινωνική οικονομία, αλληλέγγυα οικονομία (και η σύνθεσή τους), τρίτος/ μη κερδοσκοπικός τομέας, οικονομίες της κοινότητας, κοινωνική καινοτομία, κοινοτική ανάπτυξη. Κριτική προσέγγιση στις κλασσικές οικονομικές θεωρίες και τον οικονομικό ντετερμινισμό της οικονομίας της αγοράς σε μια μετακαπιταλιστική προοπτική: επανασύνδεση/ «ενθήκευση» της οικονομίας στην κοινωνία και κοινωνικός μετασχηματισμός (K.Polanyi), οι «ρωγμές στον καπιταλισμό» και ο «ανοιχτός μαρξισμός» μέσα από νέες μορφές συλλογικής δράσης και διεκδίκησης (J.Holloway), η προσέγγιση της οικονομίας της κοινότητας και των ποικίλων οικονομιών φωτίζοντας αθέατες ή υποτιμημένες οικονομικές διαδικασίες, μηχανισμούς, λειτουργίες που συμβάλουν στην παραγωγή/αναπαραγωγή (JK. Gibson-Graham). Δημόσιες πολιτικές που αλληλεπιδρούν με το οικοσύστημα της ΚΑλΟ (οριζόντιες, τομεακές, χωρικές, περιβαλλοντικές). Μετασχηματιστικές δημόσιες πολιτικές στην κλίμακα του τοπικού και κοινωνική καινοτομία, η προσέγγιση της αποανάπτυξης. Θεσμικό πλαίσιο και πρωτοβουλίες βάσης (grassroots) ΚΑλΟ στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Ο νόμος Ν.4430/2016 και οι φορείς ΚΑλΟ στην Ελλάδα: κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί εργασιακής ένταξης, συνεταιρισμοί εργαζομένων, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις συλλογικής και κοινωνικής ωφέλειας. Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών και των εγχειρημάτων βάσης της ΚΑλΟ στη διαμόρφωση κοινωνικής πολιτικής.
ΙΙΙ. Εξετάσεις:
Η εξέταση του μαθήματος θα γίνει γραπτά χωρίς χρήση βιβλίων και σημειώσεων.
ΙV. Υλικό μαθήματος
Συγγράμματα:
-Καβουλάκος, K. Γριτζάς, Γ. (2015). Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι, Αθήνα: Κάλλιπος (ανοιχτής πρόσβασης)
-Ανθοπούλου Θ. (συντ.), Αμανατίδου Έ. Αρβανιτίδης Π., Βαρβαρούσης Ά., Γριτζάς Γ., Νικολαΐδου Σ., Πέττας Δ., Τζέκου Ε. (2023) (υπό έκδοση). Χωρική ανάπτυξη υπό το πρίσμα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Εναλλακτικές διαδρομές για ένα βιώσιμο μέλλον των τοπικών κοινοτήτων, Αθήνα: Κάλλιπος (ανοιχτής πρόσβασης)
Ιστοσελίδες
https://kalo.gov.gr/ (Δ/νση ΚΑλΟ, Υπ.Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων)
https://knowledgehub.unsse.org/ (Αποθετήριο του United Nations Inter-Agency Task Force on Social and Solidarity Economy - UNTSFSS)
https://kalomathe.gr/ (εκπαιδευτική πλατφόρμα ΚΑλΟ)
V.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
-Wilk, R.R. Cliggett, L.C. (2010). Οικονομία και Πολιτισμός. Αρχές Οικονομικής Ανθρωπολογίας, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική
- Holloway, J. (2011). Ρωγμές στον καπιταλισμό, Αθήνα: Σαββάλας
- Πολάνυι, Κ. (2007). Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός, Θεσσαλονίκη: Νησίδες.
- Σπυριδάκης, Μ. (2009). Οικονομία της αγοράς, οικονομική ανθρωπολογία και κοινωνική πολιτική. Η συμβολή του Καρλ Πολάνυι στην κριτική της οικονομικής διαμόρφωσης της νεωτερικότητας, στο: Κονιόρδος, Σ. Κοινωνική σκέψη και νεωτερικότητα, Αθήνα: Gutenberg
- Αδάμ, Σ. (2016). Kοινωνική οικονομία, εργασιακή ένταξη και κοινωνικός αποκλεισμός: η αναγκαιότητα αλλαγής παραδείγματος, στο: Καλλινικάκη Θ. & Πετμεζίδου, Μ., Διαδρομές Κοινωνικής Έρευνας, Αθήνα: Εκδ.ΜΟΤΙΒΟ (ΠΜΣ ‘Κοινωνική Πολιτική & Κοινωνική Εργασία’, ΔΠΘ)
- Αδάμ, Σ. & Παπαθεοδώρου, Χ. (2010). Κοινωνική οικονομία και κοινωνικός αποκλεισμός. Μία κριτική προσέγγιση, Αθήνα: Παρατηρητήριο Κοινωνικών, Οικονομικών/Δημοσιονομικών Εξελίξεων, Φτώχειας και Ανισοτήτων
- Ντ’Αλίζα, Τ., Ντεμάρια, Φ. και Καλής, Γ. (επιμ) (2016). Το Λεξιλόγιο της Αποανάπτυξης (σσ.16-41), Αθήνα: Εκδόσεις των Συναδέλφων
- Yi, Ilcheong (ed) (2023). Encyclopedia of the social and solidarity economy, Lausanne: United Nations Inter-Agency Task Force on Social and Solidarity Economy (UNTSFSS).